Akademik Stipčeviċ – bio i ostaje amblematična osoba i lik simbol ilirologije,albanologije i intelek

Povodom 85-tog rođendana 30. listopada 1930 – 31 kolovoza 2015.

Znanstveno-istraživački svijet Balkana, Evrope kao i Albansko-Arbanaški, 30 listopada bilježit ċe 85 godina od rođenja Akademika Aleksandra Stipčeviċa- intelektualca posebnog kalibra na Balkanskim pa i širem prostoru, lik simbol ilirologije, albanologije koga je više od pola stoljeċa vezala ljubav kod ilira i dokazao nepobitnim činjenicama da su oni (Iliri) autohtoni na Zapadnom Balkanu.

I znanstvenici-istraživači su ljudi koji se rađaju i umiru. Ali uobičajeno. A ovo znači da istraživači se rađaju duševno a umiru fizički. Kako ovo da objasnimo? Možda je ovo poznata stvar, koja je ponavljana i ponavljana na stotine i tisuċu puta, razumijese onda kada je umro neki znanstvenik-istraživač, kao što je slučaj od prije nekoliko dana (krajem listopada i početkom studenoga), kada je prestalo kucati veliko srce i kada nas jenapustio fizički arheolog, biograf, eseist, ilirolog, etnolog i albanolog, Akademik Aleksandar Stipčeviċ- vanjski član Akademije Znanosti i Umjetnosti Kosova, počašċen i odlikovan od strane Albanske države Ordenom :Naim Frashëri” kao i Ordenom Skenderbega-“Gjergj Kastrioti Skenderbeu”.

Tako da 30 listopada 2015 godine, Albansko-Balkanski znanstveno-istraživački svijet obilježit ċe 85 godina od rođenja uvaženog i cjenjenog profesora, ilirskog istraživača svjetskih razmjera, našeg zajedničkog dragog prijatelja, Aleksandra (Šandri) Stipčeviċa, u trenutku kada on nažalost nije među nama od početka mjeseca rujna ove godine.

Malo je pričao a puno radio dajuċi Balkanskoj, Evropskoj pa i Svjetskoj znanosti, a u tom sklopu i Albanskim znanstveim krugovima gomilu njegovih djela kao i primjera velikog istraživača, znanstvenika, erudite, posveċenog samo za znanstvenu istinu, temeljit učenjak, neumorni i nezasiċeni branitelj povijesne znanstvene istine, predvodnik iz više oblasti ilirologije, etnografije, povijesti knjige, obrazovanja i culture, duševni roditelj svojih bezbroj učenika i studenata, drag i srdačan prijatelj svojih kolega, suradnika kao i mnogobrojnih poznanika.

Biti pored Njega ( ja osobno sam imao tu sreċu da se sretnem i da porazgovaramo osim ostalog i 2005 godine tijekom njegova boravka u Strugi i Ohridu kao i 2009 godine u Prištini, za vrijeme impozija “Ilirija i Iliri”, a isto tako smo se poprilično dopisivali), da se razgovara sa Njim, nije bilo samo zadovoljstvo, nego i čast i privilegija pa čak i inspiracija. Mallo je njih koji su dali toliko svom narodu i svojoj Domovini. Malo je njih koji su poduprijeli svojim grudima i ramenima sa tolikom posveċenošċu istraživačkom radu kao što je to činio istraživač, ilirilog, etnolog, bibliograf, Aleksandar Stipčeviċ.

Njegovo je ime nerazdvojno od razvoja ilirološke znanosti u Tirani, Zagrebu, Prištini, Zadru, Skoplju…gdje njegova uloga i znanstvena i organizaciona pomoċ, ime Akademika Aleksandra Stipčeviċa bila je i ostat ċe kao nezamenljiva vodilja. U sveukupnom znanstvenom tisku u spomenutim gradovima, Njegovo ime stoji među prvima, a to nije radi njegove dobi-godina, nego radi njegova dara i istraživačke smjelosti koje je posjedovao.

Tko je poznavao prof. Aleksandra Stipčeviċa, uvijek je kod njega viđena pozitivna energija. Ta je energija izvirala cjelosno iz njega. Uvijek spreman za šalu, neumoran na poslu, na tom teškom putu znansveno – istraživačkog rada iz oblasti ilirologije, albanologije, biografije i povijestiknjige te etnologije.

Ime Aleksandra Stipčeviċa na osnovu njegova angažmana i aktivnosti u oblasi ilirologije je poznato ne samo u razmjerima Albanike ili Balkanike, nego i u međunarodnim znanstvenim krugovima. On ima jednu davnu jaku vezu sa Ilirima. Jedna čudna ljubav koja ga je vezala sa Ilirima još iz vremena tek kad je završio gimnaziju. Poslije, cijeli svoj život je posvetio Ilirima, umjetnosti, tradiciji i cijeloj skrivenoj povijesti Ilira. Sva njegova iskopavanja i istraživanja sažeo je u jednu knjigu sa naslovom “Iliri” (Povijest, život, kultura ikultni simboli).

Za vrijeme našeg prvog susreta sa profesorom Aleksandrom Stipčeviċem u lipnju 2005 godine u Strugi i Ohridu, između drugo rekao mi je: “Kad sam završio gimnaziju, trebao sam izabrati oblast za studij, a ja sam odabrao povijest, točnije antičku povijest. Odlučio sam se za ovo jer sam mislio da uzevši antičku povijest imao bih manje problema za vrijeme monizma u Titovoj Jugoslaviji. Ovo je bio prvi razlog zašto sam se odlučio i opredjelio za povijest. Malo po malo, imajuċi u obzir da sam mogao čitati literature na Albanskom jeziku, svakim danon sve više i više sam se zaljubio sa Ilirima. Previše ih je prijatelja pa i znanstvenika koji su me pitali zašto sam se posvetio Ilirima a ja sam, ne gubivši puno vremena odgovarao da je razlog više nego jak! Jas am porijeklom Albanac, ja sam Zadarski Arbanas. Ja to uvijek kažem u šali da sam možda jedini potomak Kraljice Teute. Ona je imala svije sjedište u Skadar. A s’ozirom da smo bili blizu, da su naša mjesta blizu, zasigurno smo imali neku krvnu vezu od Kraljice Teute. I samim tim, ako Albanci odluče da imaju Kralja, ja sam spreman da dođem ovdje u glavnom gradu antičke Dasaretije, u antičkom Lyhnidosu (Ohridu)… uz slatki osmjeh.

Akademik Aleksandar Stipčeviċ je rođen 30 listopada 1930 u Arbanase kod Zadra, gdje je završio osnovnu i srednju školu, a godine 1954 je diplomirao na Filozofskom Fakultetu Sveučilišta u Zagrebu iz oblasti arheologije. Kratko vrijeme jeradio u Arheološkom Muzeju u Zadru i u Institutu za Povijesne Znanosti u Zadru. Godine 1957 prešao je u Nacionalnoj i Sveučilišnoj Knjižnici u Zagrebu kao odgovoran za izdavanje knjiga. Tijekom 1974-198š bio je ravnatelj Knjižnice AZUJ –kasnije Akademija Znanosti i Umjetnosti Hrvatske, dok je krajem 1983 godine prešao u Leksikografskom Zavodu Jugoslavije obnašajuċi dužnost predsjednika Hrvatskog Biografskog Leksikona. Godine 1987 prešao je na Filozofski fakultet u Zagrebu gdje je naznačen na mjesto odgovornog Katedre za bibliotekarstvo, te zatim 1992-1995 bio ravnatelj Odjela Informatičke Znanosti. 1997 godine je umirovljen sa titulom Sveučilišnog profesora.

Osim drugih bezbrojnih odlikovanja, Aleksandar Stipčeviċ je 2001 godine odlikovanod sgtrane Predsjednika Republike Albanije prof.Dr. Rexhepa Mejdanija zlatnim odličjem “Naim Frashëri” za njegov doprinos u rasvetljavanju povijesti Ilira.

Akademik Aleksandar Stipčeviċ puno se godina bavio Albanskom kulturom starih Ilira, bibliografijom i poviješċu knjige, povijest knjige u Hrvatskoj i u svijetu, cenzuri, kao i sa Albanologijom kao znanost u cjelini. Do ċ0čž godine napisao je veliki broj znanstvenih radova (preko 230 ), objavljenih u prestižnim publikacijama u Hrvatskoj (Zagreb i Zadar) kao i u svijetu te objavio niz radova u stranom tisku kao što je na primjer: “Arte degli Iliri”, Milano, 1963 (tiskano na engleskom jeziku 1963); “Priručnik za regulaciju diskoteka” (1964, Zagreb), u suradnji sa Lelo Caniċ i Janko Živkoviċ “ Gli Iliri” (Milano, 1966 - prevedena na Albanskom jeziku u Prištini 1969 pod naslovom “Ilirët”); “Bibliografia Ilirica” (1967, Sarajevo, te ponovno objavljena 1974, 1978, 1994); “Iliri – povijest, kultura i život” (1971, Zagreb); “Bibliografia antičke arheologije u Jugosllaviji” I i II, Sarajevo, č977; “Kultni simboli kod Ilira”, Sarajevo, č98č (prevedena na Albanskom jeziku č980, č98š, 1990 i 2002 u Tirani; “Povjest Knjige”, Zagreb, 1985 i 2006; “Censura u Knižnicima”, 1992; “O savršenom cenzora”; “Interpretime albanologjike”,(Albanološke interpretacije)-Skoplje 1994; “Kako izbjeċi cenzora” (1997); “Priča o Hrvatskom bigrafskom leksikonu” (1997); “Sudbina Knjige” (2000); “Socijallna poviest Knjige u Hrvatsku”, Kn. I, II i III, Zagreb 2004-2008, ten a kraju 2011 godine monumentalna knjiga “Tradicijska kultura Zadarskih Arbanasa” prevedena i na Albanskom jeziku pod naslovom “Kultura tradicionale e Arbëreshëve të Zarës” –Priština.

Albanci su danas zahvalni osobito Akademiku Aleksandru Stipčeviċu i osjeċaju se jedini potomci starih Ilira i da je Albanski jezik potječe iz Ilirskog jezika. One često spominjao, a to jepnovio i za vrijeme boravka u Prištini za vrijeme simpozija “Ilirija i Iliri” 2009 godine, gdje smo bili zajedno sa Akademikom Aleksandrom Stipčeviċem ja i njegov dugogodišnji bliski prijatelj Mehmet Latifi, one je pored ostalog rekao: “Iliri nisu nestali sa Balkana, pa čak ni za vrijeme velikih slavenskih seoba i njihovog smještaja u ove krajeve. Ovu formula treba znati svaki potomak Ilira, svaki Albanac”.

U njegovim biografskim podatcima osobno Aleksandar Stipčeviċ ističe: “Rođen sam u Arbanase koje je tada bilo blizu Zadra, a od 1954 godine je dio Zadra. Kasnije ċe se dokazati da moje rodno mjesto ċe odigrati veliku ulogu u mom životu, u prvom redu zato što sam bez po muke naučio jedan jezik koji ċe kasnije za vrijeme mog školovanja i studij arheologije, gdje sam bio jedini student koji sam mogao koristiti znanstvenu literaturu za Ilire, napisanu na Albanskom jeziku. Tijekom cijelog mog života, nosio sam “amulet” (amajlija-talisman), a taj amulet mi je doista poslužio kao pravi amulet, a ustvari to je Ilirsko-Albansko vjerovanje.

Za i oko Akademika Aleksandra Stipčeviċa pisali su mnogi domaċi i strain pisci i znanstvenici, Hrvati, Albanci i drugi te među njima ċu spomenuti: Akademika Radosllava Katičiċa, prof. Zef Mirdita, Akademik Muzafer Korkuti, Dr. Zeqirija Neziri, Dr. Nebi Dervishi, Dr. Mexhait Pollozhani, Mehmet Latifi i mnogo drugih. Za ovog znanstvenika albanologije iilirologije, 2008 godine u Zagrebu je objavljena monografija posveċena njemu sa naslovom “Aleksandru Stipçeviqu – S’poshtovanjem”. Za kompletiranje ovog skromnog portreta posveċenom Akademiku Aleksandru Stipčeviċu, koristio sam svjesno ove radove spomenutih autora no sa iskrenom i časnom namjerom, za da bih bio točan u svakom pogledu izražavanja.

Akademik Aleksandar Stipčeviċ – ovaj znanstvenik svjetskog glasa, za svoje bliske, za Zadarske Arbanase, za Albance, za svoje prijatelje bio je i ostao “Šandri”, blizak, skroman, komunikativan za svako poštovanje, no za kvazi-znanstvenike koji su nastojali i pokušali objaviti neodržive i lažne teze o podrijetlu Albanaca, kao što se to dogodilo 2009 godine preko pamfleta Makedonske Akademije Znanosti i Umjetnosti i Blaže Ristevskog, knjigom “Makedonska Enciklopedija”, bio je taj isti Aleksandar Stipčeviċ, jako oštar, odlučan, rekavši da “Povijest izučavanja Balkana počinje Ilirima, i nema povijesti Balkana bez Ilira” te dodao ono isto što je rekao i u Prištini, Arbanaškim narečjem “Fal zotynit, unë jom gjollë” (Zahvaljujuċi Dragom Bogu ja sam još živ), a time je dao do znanja da se povijest Ilira i njihovih potomaka-Albanaca ne može mijenjati jer ima bezbroj nepobitnih argumenata, njegova djela su živa, tako da nitko ne pretendira krivotvoriti i mijenjati povijest Ilira i Albanaca.

Poslednja knjiga Akademika Aleksandra Stipčeviċa, “Tradicijska Kultura Zadarskih Arbanasa” tiskana u Zagrebu 2010 godine, i prevedena na Albanskom jeziku u Prištini 2011, je cjelovita znanstvena knjiga, dobro odrađena monografska knjiga, pisana sgtručno i posveċena posebnim vrijednostima vjekovnih naslijedstva Zadarskih Arbanasa, ove etničke skupine Albanaca koji žive u predgrađu Zadra, koji su sačuvali skoro tri vjekova svoje specifične osobenosti i karakteristike. Za ovo, do sada je malo pisano, te zato Akademik Aleksandar Stipčeviċ ovom knjigom donosi najpfrije veċi dio svog osobnog znanstvenog istraživanja za Arbanase.

Za ova fundamentalna-temeljita i vjerodostojna istraživanja, korak po korak, svojom neopisivom mirnoċom izgradio je palaču tradicijske kulture Zadarskih Arbanasa, koja je ubedljiva, koja ostavlja neopisiv dojam, tako topla kao živa materija. Autor te monografije izgradio je jednu posebnu arhitekturu koja nas iznenađuje a ujedno nas osvaja polako otkrivajuċi tu ljepotu ne toliko poznatu od strane čitatelja. Monografija je jedna bogata galerija prostranjena na 450 stranica, u tri paviljona (tri djela), koja su majstorski i vrhunski organski povezana, koja pfrivlači i ne dozvoljava udaljavanje od te knjige i sadržine koju ima u sebi.

Unutar te monografije nailazimo na bolnu povijest Zadarskih Arbanasa kao i ponos, suvremenu tradiciju, slobodoljubivost, toponimiju, vjerovanje te interesantne priče. Svojim doživljajima, nostalgijom za rodnim krajem, duboka znanja, životnim iskustvom autor opisuje ljepotu i povijest tradicionalnosti prodirajuċi duboko u srži ovih pojava. Aleksandar Stipčeviċ u ovoj knjizi isprepliċe jezik, znanost za tradicijom, etnografiju sa jezikom, znanost sa umjetnošċu, tradiciju i suvremenost. Knjiga je kao jedna vitrine puna nakita, gdje možeš odabrati ono šta želiš. Unutar te knjige ima povijest, objektivne procjene, material relikata, bajke, priče, kompozicije, pjesme Arbanaškim narečjem, iskustvo sakupljača svih ispovjedanih običaja te realističnog osjeċaja koji te ponekad i potrese.

Ova monumentalna knjiga Aleksandra Stipčeviċa, što je za našu tragičnu sreċu, poslednja njegova knjiga, njegova poslednja knjiga iz njegova pera, ali savršena, podsjeċa nas na povijest te tradicijske vrijednosti za što bi nam zavidjeli mnogi drugi. Zato, monografija Aleksandra Stipčeviċa analizirana iz sociološkog, psihološkog, filozofskog a posebno jezičnog aspekta, te povijesti i etnografije je jedan glas koji dolazi iz prošlosti te je ukor koji kuca nad svjesti naših intelektualaca da se vrate samom sebi, izvofru, korijenima našeg preživljanja, jer kao što je djelovao i sam Aleksandar Stipčeviċ tijekom njegovih godina, njihov angažman bio bi u funkciji progresa i prosperiteta koji nas void u jednu sretniju i bogatiju buduċnost. Ako se pozabavimo samo prošlošċu onda bi oslijepili na jedno oko, no ako zaboravimo na prošlost, onda cemi biti slijepi na oba oka.

Prpfesor Aleksandar Stipčeviċ je ovom monumentalnom knjigom blagoslovio i nase kontakte i redovitu korespondenciju koju smo imali, za strast i strpljenje kojim je sakupljao kao pčele nektar iz cvjetova, a autor je iz naselja u naselju, iz kuċe u kuċu u Arbanase, predgrađu Zadra radio na sakupljanju i evidentiranju svih narodnih priča, legend i mitova, zakone i običaje, putujuċi kros vjekove, i koje prestavljaju jednu upaljenu svijeċu, kandilo koje osvetljava i otkriva našu prošlost, prodirajuċi u njenu dubinu sve do Ilira- tako je radio prof Aleksandar Stipčeviċ.

Ako pažljivo pogledamo djelovanje na području ilirologije, etnografije, povijesti knjige i drugo, možemo izdvojiti to da Aleksandar Stipčeviċ za cijelih svojih 60 godina rada i stvaralaštva, uspio postiċi sve bolje i bolje rezultate, proširujuċi ta znanja te istražujuċi i osvetljavajuċi istinu znanja iz istoriografije.

Doprinos i mjestokoje zauzima amblematičan lik Aleksandra Stipčeviċa u Albanskoj i Balkanskoj istoriografiji, pa i šire, imaju posebnu važnost za što govore njegova djela e ne tiječi, koje su ostavile neizbrisiv trag za dalja izučavanja osobito područje ilirologije.

Amblematični Aleksandar Stipčeviċ, ikona ilirologije i Albanske istoriografije, 30 listopada napunio bi 85 godina, no za našu lošu sreċu, on nije fizički među nama, jer je u međuvremenu napustio nas.

Bio je i ostat ċe kroz pokoljenja i generacije jedan živi spomenik plemenita duša mudrosti i čovječnosti Albanske populacije, a osobito za Arbanase.

85 godišnjica njegova rođenja je istovremeno i prilika da se upoznamo sa pravim bezsmrtnim vrijednostima, osobu, čovjeka, prijatelja, istraživača, albanologa, ilirologa, etnologa, povijesničara, intelektualca velikog kalibra, učenjaka posebnog kova, za da se slijedi njegov primjer za inspiraciju za stvaralaštvo u arhivima i arhivskim dokumentima koji su inspirirali i poticali Akademika Aleksandra Stipčeviċa, za svoje grandiozne i veličanstvene radove, a posebno njegovi monumentalni radovi iz područja ilirologije, gdje se pozvao i koristio istraživanja i svojih Albanskih kolega gdje među drugo piše: “Od stručnjaka koji su mi poslužili kao primjer za mene danas imaju jaku važnost i izdvojit ċu moje Albanske kolege Skender Anamali, F. Prendim, Muzafer Korkuti, Neritan Ceka i drugi. Oni su izvrsni stručnjaci i moji dobri prijatelji a nedvojbeno su svjetskog nivoa-apsolutno”.

Sa druge strane, Akademik Muzafer Korkuti jednom prilikom za Aleksandra Stipčeviċa je izjavio: “Znanstveno-istraživačko 50-godišnjo djelo prof.Aleksandra Stipčeviċa za Ilire, za Zadarske Abanase pa i šire, je dostojno kao Kiklopska stijena u izučavanju povijesti Ilira”.

Akademik Aleksandar Stipčeviċ imao je plodonosan život. Bio je doista začaran ilirologijom, jer skoro pola stoljeċa stajao je kao kolos u ilirologiji.

Njegovom srmċu, njegova cjenjena Obitelj izgubla je supruga, oca, djeda, svekra, prijatelji su izgubili prijatelja, znanost je izgubila znanstvenika i istraživača, dok Albanci i Albanska istoriografija izgubila je najviše, jer smo izgubili amblematičnu figure-osobu ilirologije, albanologije i intelektualca posebnog kalibra na širem području Balkana.

Struga, 8 listopada 2015

Prijevod sa albanskog na hrvatski jezik: Mehmet Latifi

Prof. Dr. Nebi Dervishi

Akademik Stipçeviq – figurë ëmblematike e ilirologjisë, albanologjisë dhe intelektual i kalibrit të veçantë në hapsirat ballkanike

Me rastin e 85 vjetorit të lindjes, 10 Tetor 1930 – 31 gusht 2015)

Bota shkencore ballkanike – evropiane dhe shqiptaro – arbërore më 10 Tetor 2015 shënon 85 vjetorin jubilar të lindjes të Akademik Aleksandër Stipçeviqit – intelektual i kalibrit të veçantë në hapsirat ballkanike dhe më gjërë, figurë ëmblematike e ilirologjisë të cilin më shumë se gjysëm shekulli dashuria e ngujoi tek ilirët dhe e dëshmoi me fakte të pakontestueshme se ato (Ilirët) janë autokton në Ballkanin Perëndimorë.

Edhe studjuesit janë njerëz që lindin dhe vdesin. Porse të rëndomtë. Kjo do të thotë se studjuesit lindin shpirtërisht dhe vdesin fizikisht. Si mund ta spjegojmsë këtë? Mbase kjo është gjë e njohur, që e kanë përsëritur e stërpërsëritur qindra e mijëra herë, kuptohet në ato çaste kur ka ndërruar jetë ndonjë studjues siç qe rasti i para ca ditëve (30 gusht 2015) kur pushoi së rrahuri zemra dhe u nda jeta arkeologu, biografi, eseisti, ilirologu, etnologu, e albanologu Akademik Aleksandër Stipçeviqi – anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, nderuar dhe dekoruar nga shteti shqiptar me medaljen “Naim Frashëri” dhe me urdhërin “Gjergj Kastrioti Skenderbeu”.

Pra, më 10 Tetor 2015 bota shkencore shqiptare e ballkanike shënon 85 vjetorin e lindjes të profesorit të nderuar, studjuesit e ilirologut me përmasa botërore, mikut tonë të përbashkët, Akademik Aleksandër (Shandri) Stipçeviq, në momentin kur Ai, për fat të keq nuk është në mesin tonë, nga 30 gushti I këtij vitit.

Ishte fjalëpak e punë shume, duke i dhënë dijes ballkanike, evropiane e botërore,e në këtë kuadër dhe asaj shqiptare një pirg me vepra dhe shembullin e madh të studjuesit, hulutuesit e dijetarit të përkushtuar për të vërtetën shkencore, dijetar i rrysur, kërkues, gërmues, hulumtues, studjues e mbrojtës i palodhur e i paepur i të vërtetës historike shkencore, prijetar në shumë fusha të ilirologjisë, etnografisë, historisë së librit, arsimit e kulturës, prind shpirtëror i nxënësve e studentëve të tij të shumtë, mik i dashur i zemrës të kolegëve dhe bashkëpuntorëve dhe miqve të shumtë.

Të rrijë pranë Tij (unë, personalisht pata fatin të takoi e të bashkëbisedoi në 2005 në Strugë e Ohër dhe në 2009 në Hotel “Grand” në Prishtinë, si dhe të kem korespodencëtë rregullt), të flisje me të ishte jo vetëm kënaqësi, por, edhe nder e frymëzim. Rrallëkush i ka dhënë aq shumë popullit dhe atdheut të vet; Rrallëkush ia ka vënë shpatullat dhe gjoksin burrërisht dhe me përkushtim punëve hulumtuese sikurse studjuesi, ilirologu, etnolog, bibliografi Shandri (Aleksandër Stipçeviq).

Emir i tij është i pandarë nga zhvillimi i shkencës ilirologjike në Tiranë, Zagreb, Prishtinë,Zarë, Shkup, ku roli dhe ndihmesa shkencore dhe organizative e Akademik Stipçeviqit ishin dhe do të jenë si rrugërrëfyese dhe të pazëvendsueshme. Në të gjitha organet e shtypit shkencor në qytetet e përmendura, emri i Tij qëndron ndër të parët, jo për arsye të moshës që kishte, por, për arsye të prirjes dhe guximit të studjuesit që dispononte.

Kush e ka njohur të ri Prof. Aleksandrin (shandrin), gjithmonë tek Ai ka parë vetëm energji. Një energji që i buronte nga e tërë qenia e tij. Hokatar dhe i papërtuar në punë, që nisi udhën e vështirë të studjuesit e të hulumtuesit në fushën e ilirologjisë, albanologjisë, të biografisë, të librit e të etnologjisë.

Emri i Akademik Aleksandër Stipçeviqit në saj të aktivitetit të tij në fushën ilirologjisë është i njohur jo vetëm në përmasat albanologjike e ballkanike, por edhe në qarqet ndërkombëtare shkencore. Ai ka një lidhje të hershme e të fortë me Ilirët. Një dashuri të çuditshme që e ka lidhur me ta që në kohën kur ai sapo kishte mbaruar gjimnazin. E më tej gith jetën e tij ua kushtoi ilirëve, artit të tyre, traditave e të gjithë historisë së fshehtë të atyre kohëve. Gjithë gërmimet e tij i mblodhi në një libër të cilin e titulloi “Ilirët” (Historia, jeta,kultura, e simbolet e kulti).

Në takimin tonë të parë me profesor Stipçeviqin, në qeshorin e vitit 2005 në Strugë e Ohër, në mes tjerash më tha: “…Kur mbarova studimet në gjimnaz, më duhet të zgjidhja mbi një fushë studimi dhe zgjodha historinë ose më saktë historinë antike. U përcaktova për këtë sepse mendova se duke u marrë me historinë antike, do të kisha pak të bëja me problemete kohës së Jugosllavisë moniste të Titos. Kjo ishte premise e parë që më orientoi drejt asaj epoke. Pak nga pak, duke pasur parasysh që mund të lexoja letërsinë shqipe, përditë dashurohesha me ilirët. Janë të shumtë miqtë dhe studjuesit që më kanë pyetur se pse iu përkushtova ilirët, dhe unë u përgjigjem pa humbur kohë, se shkaku është i fortë. Unë jam me origjinë shqiptare, jamë arbëresh i Zarës. Unë e them gjithmonë duke bërë shaka se “Jam pasardhësi i vetëm i mbretëreshës Teuta. Ajo e kishte qendrën e saj në Shkodër. Dhe pasi ishim në afërsi të këtyre vendeve kishim me siguri ndonjë pikë gjaku nga mbretëresha Tetuta. E nëse ne shqiptarët vendosim të kemi një mbret, unë, jam i gatshëm të vijë këtu në kryeqendrën e Dasaretisë së Lashtë në Lyhnidusin antik (Ohër) – dhe qeshi ëmbël.

Akademik Aleksandër Stipçeviqi lindi më 10 tetor 1930 në Arbënesh (Arbanas), pranë Zarës, ku kreu shkollën fillore dhe të mesme, ndërsa në vitin 1954, diplomoi në fushën e arkeologjisë në Fakultetin Filozofik, pranë Universitetit të Zagrebit. Për një kohë të shkurtër punoi në Muzeun Arkeologjik në Zarë, si dhe në Institutin e Shkencave Historike , po në Zarë. Po në vitin 1957, punoi në Biblotekën Kombëtare Universitare në Zagreb në cilësinë e përgjegjësit për botimin e librave. Në vitet 1974 – 1983 ishte drejtor i Biblotekës së ASHAJ, më vonë Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kroacisë (ASHAK), ndërsa nga fondi i vitit 1983, kaloi në Entin Leksikografik të Jugosllavisë, në detyrën e kryetarit të Leksionit Biografik të Kroacisë. Në vitin 1987, kalon në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Zagrebit, ku emërohet përgjegjës i Katedrës për Bibliotekari dhe më pas në vitin 1992-1995 do të emërohet Drejtor i degës së Shkencave të Informatikës. Në vititn 1997 pensionohet me titullin e profesorit të Universitetit.

Ndër vite ka kryer detyra me rëndësi në Shoqatën e Shkrimtarëve të Kroacisë e cila më herët është quajtur Shoqata Bibliotekiste Kroatë, ku në vitet 1967 – 1973 ka qenë kryetar i kësaj shoqate, ndërkaq në vitet 1967-1969 ka qenë edhe Kryetar i Lidhjes së Shoqatave të Shkrimtarëve të Jugosllavisë, redaktor i revistës së Shoqatës së Shkrimtarëve të Kroacisë. Nga viti 1983 është bashkëpuntor dhe anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, ndërsa nga viti 2001 anëtar i Accademia Marchigiana di Scineze – Lettere ed Artin Anconi. Për kontributin e tij në fushën e shkencave historike e Albanologjike është dekoruar: në vitin 1983 me Diplomën e Kukuljeviqit; më 1998 me Rendin Kroat të Damicës me figurën e Mark Maruliqit. Gjithashtu ishte anëtar, nderi i Qendrës Kroate (Pen – Klubit) nga viti 1985, anëtar nderi i Shoqatës së Arkeologëve Kroat që nga viti 2005 dhe anëtar nderi i Shoqatës të Shkrimtarëve të Kroacisë. Në vitin 2005 iu nda çmimi i qytetit të Zagrebit si dhe çmimi i qytetit të Zarës (vendlindjes) për veprimtari e krijimtari jetësore nga viti 2009 ishte anëtar nderi në Bordin Drejtues të Universitetit “Iliria” në Prishtinë.

Në vitin 2001, professor Stipçeviqit, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, zot. Rexhep Mejdani ia ndan Dekoratën e Artë “Naim Frashëri” - për kontributin e çmuar për ndriçimin e historisë së Ilirëve.

Akademik Stipçeviqi për shumë vite është marrë me kulturën shqiptare të ilirëve të lashtë, me bibliografinë, historinë e përgjithshme të librit, historinë e librit kroat e botëror, censurimin, si dhe me shkencat albanologjike nëpërgjithësi. Deri në vitin 2015 ka shkruar një numër të madh punimesh (mbi 230 në numër), të botuara në revista prestigjoze në Kroaci (Zagreb e Zarë) dhe nëpër botë, si dhe në revista shkencore e libra si vijojnë: “Arte degli Iliri”, Milano, 2963 (botuar edhe në gjuhën angleze në vitin 1963); “Doracaku për rregullimin e diskotekave” (1964, në Zagreb) në bashkëpunim me Lelo Caniq dhe Janko Zhivkoviqi “ Gli Iliri” (Milano, 1966 - e përkthyer edhe në gjuhën shqipe në Prishtinë 1969 me emrin “Ilirët”); “Bibliografia Ilirica” (1967, Sarajevë, e ribotuar në vitet 1974, 1978, 1994); “Iliri – histori, kulturë dhe jeta” (1971, Zagreb); “Bibliografia antiçke arkeologije u Jugosllavije” I e II, Sarajevo, 1977; “Kultni simboli kod Ilira”, Sarajevë, 1981 ( e përkthyer edhe në gjuhën shqipe në 1980, 1983, 1990 dhe 2002 në Tiranë; “Povjest Knjige” (Historia e LIbrit), Zagreb, 1985 e 2006; “Censura u Knizhnicima”, 1992; “Osavrshenom cenzora”; “Interpretime albanologjike”, Shkup, 1994; “Kako izbejçi cenzxora” (1997); “Priça o Hrvatskom bigrafskom leksikonu” (1997); “Sudbina Knjige” (2000); “Socijallno poviest Knjige u Hrvatsku”, Kn. I, II i III, Zagreb 2004-2008, etj., dhe në vitin 2011 librin monumental “Kultura tradicionale e Arbëreshëve të Zarës” në Shqip (Prishinë) dhe në gjuhën kroate.

Shqitarët, sot, janë mirënjohës në veçanti Akademik Stipçeviqit dhe ndihen të sigurtë si pasardhës të vetëm të ilirëve dhe gjuha shqipe bijë e ilirishtes. Ai në shumë studime të botuara, por, këtë na e përsëriti edhe në takimin e fundit që e patëm në Prishtinë, në një konferencë shkencore në Hotel “Grand” në vitin 2009, ku ishte në mes shumë të tjerëve edhe Memet Latifi, mik shumë i afërt i profesor Shandrit dhe i imi, i cili në mes tjerash na tha: “Ilirët nuk janë zhdukur prej Ballkanit, as në kohën e dyndjeve të mëdha të sllavëve, e as pas vendosjes së tyre në këto vise. Këtë formula duhet t’i dijë ç‘do pasardhës i ilirëve, çdo shqiptar”.

Në shënimet e tija biografike, personalisht Akademik Aleksandar Stipçeviqi në mes tjerash shprehet: “Kam lindur në Arbëresh, që aso kohe ishte afër Zarës ndërsa që nga vitin 1954 është pjesë e Zarës. Më vonë do të dëshmohet se vendlindja ime do të luaj një rol të rëndësishëm në jetën time, në rend të parë për shkak se kam mësuar pa vështirësi dhe pa pengesa një gjuhë, që më vonë gjatë shkollimit t’im në arkeologji, isha i vetmi student në këtë degë që kam mundur të shfrytëzoj literaturën shkencore për ilirët të shkruar në gjuhën shqipe. Gjatë tërë jetës time kam mbajtur dhe mbaj një “amulet” (hajmali – talisman), që më ka shërbyer si amulet i vërtetë, sipas besimit iliro – shqiptar”.

Për dhe rreth figurës së Akademik Aleksandër Stipçeviqit ndër vite kanë shkruar shumë studjues të huaj dhe shqiptarë, si Akademik Radosllav Katiçiq, prof. Zef Mirdita, Akademik Muzafer Korkuti, Dr. Zeqirija Neziri, Nebi Dervishi, Mexhait Pollozhani, Mehmet Latifi dhe shumë të tjerë. Për këtë studjues albanolog e ilirolog në vitin 2008 në Zagreb në guhën kroate u botua një monografi kushtuar figurës së tij “Aleksandru Stipçeviqu – S’poshtovanjem”. Të dhënat për kompletimin e këtij, portreti modest kushtuar figurës emblematike të Stipçeviqit, i kam shfrytëzuar me ndërgjegje të pastër jo për t’i keqpërdorur këto punime, por për të qenë sa më i sakt në çdo fjalë.

Akademik Aleksandër Stipçeviq – ky shkencëtar me famë (namë) të përbotshme për arbëreshët e Zarës miqtë dhe ata që e njihnin, mbeti i njohur me emrin e shkurtuar “Shandri” – shumë i përafërt, modest, komunikative, i përkushtuar për respekt, ndërkaq në qarqet kuazishkencore të cilët, përpiqeshin të hidhnin teza të paqëndrueshme dhe të rreme mbi origjinën e shqiptarëve, siç ndodhi në vitin 2009, me të ashtuquajturën pamflet të ASHAM dhe të Bllazhe Ristevskit, “Enciklopedia Maqedonase”, ishte po ai Aleksandër Stipçeviq, i ashpër, i rreptë dhe i prerë, që na i shprehu në Prishtinë (2009), në të folmen e arbëreshëve të Zarës: “Fal zotynit, unë jom gjollë” (Fal të madhit Zot, unë jam akoma gjallë), me një mesazh të qartë, që derisa Akademik Aleksandër Stipçeviqi të jetë gjallë dhe vepra e tij e pavdekshme do t’i qëndroi kritikës shkencore të historigrafisë botërore, mos pretendoni të ndryshoni historinë e shqiptarëve.

Libri i fundit i Akademik Stipçeviqit është “Kultura tradicionale e Arbëreshëve të Zarës:, e botuar në Zagreb në kroatisht në 2011, dhe në shqip në Prishtinë më 2012, është vepër e plotë shkencore, shumë fortë e ndërtuar dhe monografi e shkruar me mjeshtri kushtuar vlerave të veçanta të trashëgimisë ndër shekuj të arbëreshëve të Zarës, grup etnik shqiptarë që banojnë në paralagjen e Zarës, të cilët kanë ruajtur gati tre shekuj veçoritë karakteristike të tyre. Për këtë deri tani shumë pak është shkruar ndaj professor Stipçeviqi në këtë libër në pjesën më të madhe sjell rezultatet e hulumtimeve personale.

Mbi këto hulumtime fundamentale të besueshme dhe thelbësore, prof. Shandri (siç i pëlqente në të gjallë ta thërrasim ne miqtë e tij), hap pas hapi me një durim të papërshkruar ndër vite ndërton godinën e kulturës tradicionale të arbëreshëve të Zarës, e cila është bindëse, mbresëlënëse dhe gjithnjë e ngrohtë dhe e gjallë. Autori i monografise ka ndërtuar një asrkitekturë të veçantë që të befason e të rrëmben duke zbuluar dalngadalë duvakun e një bukurie jo fort të njohur nga lexuesi. Monografia është një galeri e pasur e shtrirënë 450 faqe, në tri pavione (pjesë) të lidhura me mjeshtëri të përkryer organikisht, e cila të tërheq e nuk ndahesh dot prej saj, nga larmia që sjell. Aty brenda ka historinë e dhimbshme të Arbëreshëve të Zarës, si dhe krenarinë, traditën bashkohore, lirizmin, toponiminë, besimin dhe rrëfimet interesante. Me përjetimet, mallin nostalgjinë për vendlindjen, njohuritë e thella e përvojën jetësore autori përshkruan bukurinë, historinë dhe dukuritë tradicionale, si dhe depërton deri në thelb të këtyre dukurive. Porfesor Stipçeviqi në këtë libër manuel, gërsheton në mënyrë të përkryer gjuhën, shkencën më traditën, etnografinë me gjuhën, shkencën me artin, traditën me bashkohoren, etj. Libri është si një vitrinë, e mbushur plot stoli, ku mund të zgjedhish ç‘të duash. Aty brenda ka tradita, histori, vlerësime objektivë, material të reliktë, përralla, kompozime, këngë në të folurën arbëreshe, përvojën e punës të mbledhësit të tërë gojëdhënave, etj., si dhe sukseset e përshkruara me ndjenja realizmi që ndonjëherë të trondit.

Ky libër monumental i profesor Stipçeviqit që për fatin tonë tragjik, është libri i fundit i pendës së përkryer që ndërroi jetë më 30 gusht të këtij viti, na përkujton historinë dhe vlerat tradicionale, për të cilat me siguri mund të na kenë zili të tjerët. Për këtë arsye, mongorafia e Akademik Stipçeviqit e analizuar nga aspekte sociologjike, psikologjike, filozofike, e në veçanti gjuhësore, etnografike e historike është një zë kushtrimi që vjen nga e kaluara, është një qortim që troket mbi ndërgjegjen e intelektualëve tanë, që t’i kthehen vetvehtes, pra burimet, rrënjeve të mbijetesës sonë, sepse vetëm në këtë mënyrë siç ka vepruar prof. Stipçeviqi tërë këto vite, angazhimi i tyre do të jetë në funkcion të një progresi që të shpie drejtë një ardhmërie më të lumtur e më të begatë. Sepse nëse merremi vetëm me të kaluarën na plas vetëm njeri sy, po nëse do ta harrojmë të kaluarën e hidhur të popullit tonë, na plasin të dy.

Profesor Stipçeviq edhe me këtë studim monumental e kamë përgëzuar edhe në korespodencën e rregullt që kishim, për pasionin dhe durimin me të cilën ka punuar tërë këto vite duke mbledhur si bleta nektarin lule më lule, e autori lagje më lagje, shtëpi në shtëpi, në paralagjen e Arbëreshit të Zarës, për t’i evidentuar të gjitha gojëdhënat legjendaat e mitet, doket e zakonet, pra, ka rrugëtuar ndër shekuj, të cilat paraqesin për në një kandil të ndezur, që ndriçon dhe zbulon të kaluarën tonë, duke depërtuar deri në thellësi të saj, deri te ilirët, siç bëri tërë jetës professor Stipçeviqi.

Po të ndjekim me kujdes veprimtarinë e tij në fushën e ilirologjisë, etnografisë, historisë së librit etj., mund të veçojmë se ai (Shandri) në tërë periudhën afër 60 vjeçare të krijimtarisë ia doli mbanë të arrijë rezultatet gjithnjë të mira, t’i thellojë e t’i zgjerojë ato njohuri,në kërkim dhe ndriçimin e së vërtetës të dijes historiografike.

Kontributi dhe vendi që ka dhënë figura ëmblematike e Akademik Shandrit (Aleksanrit) në historiografinë shqiptare, ballkanike e më gjërë është një rëndësie të veçantë, për të cilën flasin dhe do të flsin veprat e jo fjalët, të cilat kanë lënë gjurmë edhe në të ardhmen në ndriçimin e aspketeve të ndryshme, e sidimos në fushën e ilirologjisë,

Figura ëmblematike e ilirologjisë dhe ikona e historiografisëshqiptare Akademik Stipçeviq më 10 tetor 2015 mbush 85 vjetorin Jubilar të lindjes, por, për fatin tonë të keq nuk është fizikisht në mesin tonë, sepse në ndërkohë (më 30 gusht të këtij vitin ndërroj jetë).

Ai ishte dhe do të ngel ndër breza, një përmendore e gjallë e fisnikërisë së shpirtit, e mençurisë dhe burrërisë së kombit shqiptar në përgjithësi, dhe arbëreshëve në veçanti.

Përvjetori i 85 i lindjes (10 tetori) është i veçantë si Jubile dhe një rast i mirë për t’i shprehur nderimin dhe mirënjohjen tonë (miqtë, kolegët dhe dashamirësit e tjerë) për veprimtarinë e tij të palodhshme e të dendur dhe për prezentimin e saj këndellës në botën intelektuale shqiptare, ballkanike e evropiane.

Përvjetori i 85 i lindjes së Profesor Stipçeviqit, është njëkohësisht edhe një rast për të njohur vlerat e vërteta e të pavdekshme të personalitetit, njeriut, mikut, studiuesit, albanologut, ilirologut, etnologut, historianit, intelektualit të kalibrit të veçantëe të dijetarit, për të ndjekuar shembullin e tij dhe për të gjetur frymëzimin e krijimtarisë tek ato gurra të arkivave dhe dokumenteve arkivore që frymëzuan dhe e ushqyen verpimtarinë madhështore të Akademik Aleksandër Stipçeviqit. Në punimet e tija monumentale të ilirologjisë u referohej studimeve të kolegëve shqiptarë ku shkruan: “Nga ekspertët të cilët jo që më kanë shërbyer si shembull, që për mua sot janë me rëndësi të madhe, do të veçoja kolegët e mi shqiptarë: S. Anamalin, F. Prendi, M. Korkutin, N. Cekën etj. Ata janë ekspertë të shkëlqyer dhe miq të mirë, të cilët janë apsolutisht të niveli botëror”.

Ndërkaq, Akademik Mizafer Korkuti në një prononcim për figurën e professor Shandrit do të deklaroi: “Vepra kërkimore – shkencore 50 vjeçare e Profesor A. Stipçeviqit, për Ilirët, për arbanasit e Zarës dhe më gjërë, qëndron e denjë solide si “Gur çiklopik” (gurë masiv të skalitur me lidhje të thatë përdorur në ndërtimin e mureve të qyteteve dhe qytetzave ilire të shek. IV-III p.e.s.) në historinë e studimeve ilire”.

Dhe Akademik A. Stipçeviq pati vërtet një jetë përmbajtësore dhe kuptimplotë. Ishte yllë dhe i magjepsur për ilirologjinë, sepse gati gjysëm shekulli qëndroi i papërkulur kolos i ilirologjisë.

Me vdkejen e tij, familja ka humbur bashkëshortin, babanë, gjyshin, vjehërrin, miqtë dhe shokët kanë bumbur shokun e mikun, shkenca shkenctarin dhe hulumtuesin ndërsa ne shqiptarët dhe historiografia jonë kemi humbur më shumë sepse humbëm figurën ëmblematike të ilirologjisë, albanologjisë dhe intelektualin e kalibrit të veçantë në hapsirën Ballkanike

Strugë, 4 Tetor 2015